Татар әкиятләре

Кышкы кич

Кышкы кич Г. Тукай буенча

Кызык сезгә, яшь балалар, кышкы кичтә!
Җылы өйдә утырасыз якын мичкә;
Утырасыз рәхәтләнеп, тезелешеп,—
Шатлык сезгә, уңайсызлык килми һич тә.

Һичкайсыгыз таныш түгел хәсрәт берлә,
Утыргансыз матур гына, рәт-рәт берлә;
Кышкы кичнең озынлыгын сизмисез дә
Әнкәгезнең сөйләгәне әкият берлә.

Тышта иссен ачы җилләр, тузсын карлар,
Өй түбәсе саламнары килсен тар-мар,
Суыклыктан очар кошлар очалмасын,—
Сезнең урын җылы, әйбәт,— ни кайгы бар?

Төшсен ләкин исегезгә кайсы вакыт:
Һәркемгә дә бирелмәгән мондый бәхет;
Ятим калган сабыйлар бар, бәхетсезләр,
Ата-анасы вафат, җирсез һәм йортсызлар.

Мондый кышкы кичтә сыгъныр урыннары
Аларның юк, өши бите, борыннары;
Үлми калса яхшы алар салкынлыктан,
Кайберсенең, шуннан була үлемнәре.

Очрый калса сезгә шушындый ярлылар,
Яшьле күзле, моңланганнар вә зарлылар,—
Яшь балалар! аларны сез яратыгыз,
Җылы сүзләр әйтеп, сөеп юатыгыз!

Г. Тукай

Ике кыз

Борын-борын заманда яшәгән, ди, Карт белән Карчык. Аларның ике Кызы булган. Олы кызлары усал да, ялкау да, саран да икән. Шуның өчен аны беркем дә яратмаган. Кече кыз үги булган. Аның уңганлыгына, аның булганлыгына кешеләр сокланып туя алмаганнар. Үги ананың моңа бик эче поша икән.

мультфильм Ике кыз Татар халык әкияте буенча

Көннәрдән беркөнне Карчык иренә әйткән: «Урманга алып барып адаштыр ул Кызыңны!» — дигән. Карт, ат җигеп, Кы зын урманга алып киткән. Барып җиткәч: «Бар, Кызым, син җиләк җыя тор, мин бераз утын әзерлим»,—дигән. Кыз, җырлый-җырлый, җиләк җыярга керешкән:

Җыйган-җыйган да Кыз, тырысы тулган, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди. Ары сугылып, бире сугылып йөри торгач, бик арыган, бик талчыккан Кыз һәм бер каен төбенә тамак ялгарга утырган. Үги әнисе биреп җибәргән бер телем ик мәкне чыгарып ашыйм гына дисә, моның янына Куян килеп чыккан.

Кыз аңа икмәген бүлеп биргән. Куян икмәк сыныгын тәмләп кенә ашап куйган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,— дип, аңа куян бүреге китереп биргән.

Куян киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Төлке килеп чыккан.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Төлке икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, аңа төлке туны китереп биргән.

Төлке киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Бүре килеп чыккан.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Бүре икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, Кызга бүре туны китереп биргән.

Бүре киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Аю килеп чык кан.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Аю икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,—дип, бер тәпән бал китереп биргән.

Аю киткәч, икмәген ашыйм гына дисә, Көтүче килеп чык кан.

Кыз аңа да икмәген бүлеп биргән. Көтүче икмәк сыныгын тәмләп кенә ашаган да: «Яхшылыкка — яхшылык»,— дип, бер көтү мал куып китергән.

Көтүче киткәч, калган икмәк сыныкларын кабып җибә рим генә дисә, моның кулбашына Сандугач килеп кунган.

Кыз учыннан аңа калган икмәк валчыкларын чүпләткән. Сандугач тәмләп кенә икмәк валчыкларын чүпләп бетергән дә: «Яхшылыкка — яхшылык, нинди теләгең бар, түтәкәй, хәзер үтим»,— дигән.

Кыз әйткән: «Минем өйгә кайтасым килә, әткәемә генә барып хәбәр салчы, Сандугачым»,— дигән.

Кош очып киткән. Ул, авылга җитеп, аларның өй кар шындагы агачка кунып:

Атасы моны ишеткән һәм, атын җигеп, урманга киткән. Кызның бөтен байлыкларын төяп, көтүләрне куып алып кайтканнар. Үги әни, моны күреп, ачуыннан нишләргә белми, ди. «Үз Кызыңны баеттың, инде минем Кызымны да бает, урманга алып барып адаштыр!» — дип, Картына бәйләнә икән.

Карт, ат җигеп, бу Кызны да урманга алып киткән. Барып җиткәч: «Бар, Кызым, син җиләк җыя тор. Мин бераз утын әзерлим»,— дигән. Кыз җиләк җыярга тотынган. Бер җиләк не савытка, өч җиләкне авызга салып йөри-йөри тырыс төбе каплангач, әлеге урынга килсә, атасы юк, ди. «Әйдә, ярар, монда гынадыр әле, мине ташлап әллә кая китә алмас, югыйсә әнием аның кирәген бирер»,— дип уйлаган кыз һәм каен тө бенә ашарга утырган. Әнисе җибәргән төргәкне чишеп, нигъ мәтләрне җәеп куюы булган, моның янына Куян килеп чык кан.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм таяк белән башына суккан. Куян, ачу итеп Кызның күлмәген ертып, җиләген түгеп киткән.

«Их, котылдым бу арык Куяннан!»,— дип уйлаган Кыз һәм тынычлап ашый гына башлаган икән, Төлке килеп чыккан.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Төлкенең башына таяк белән суккан. Төлке, ачу итеп Кыз ның яулыгын ертып, тырысын тетеп киткән.

«Их! Котылдым бу ач Төлкедән!» дип уйлаган Кыз һәм тынычлап ашый гына башлаган икән,— Бүре килеп чыккан.

«Кит! Сиңа түгел, үземә дә аз әле монда!» — дигән Кыз һәм Бүренең башына таяк белән суккан. Бүренең моңа бик каты ачуы килгән һәм Кызны кабып йоткан, ди.

Бу вакытта Карт өйдә икән. Карчыгы: «Бар инде, Кызым баегандыр, тизрәк алып кайт!» — дип әрләшә, ди. Карт атын җигеп урманга барса, Кызы юк. Тетелгән тырысы гына җирдә аунап ята, ди. Карт шуны арбасына салып кайтып киткән. Ишегалдына килеп кергәч, Карчыгы йөгереп чыккан. Арбада Кызының тетелгән тырысын күргән һәм хурлыгыннан егы лып үлгән, ди.

Ә Үги кыз әле булса матур гына гомер итә, ди.

Татар халык әкияте Ике кыз

Гали белән Кәҗә

Гали белән Кәҗә Г. Тукай буенча

Безнең Гали бигрәк тату Кәҗә белән,

Менә Кәҗә карап тора тәрәзәдән.

Гали аны чирәм белән кунак итә,

Кәҗә рәхмәт укый — сакалын селкетә.

Г. Тукай

Бүләк кемгә?

Бүләк кемгә? Татар халык әкияте буенча

Бервакыт Кояш елның дүрт фасылын — Көзне, Кышны, Язны һәм Җәйне үзенә чакырып алган.

—        Сезнең кайсыгыз матуррак, кайсыгыз эштә батыррак? Шуңа бүләк бирәм,— дигән.

Ә бүләк бик затлы икән — уч тутырып йолдыз бирергә уйлаган Кояш.

Сүзне башлый Көз:

—        Үзегез яхшы беләсез, мин бөтен басуларның уңышын җыйдым, бар дөньяны алтынга күмдем. Кошларны җылы якка озаттым, балаларны мәктәпкә җыйдым. Бүләк миңа тиеш!

—        Әллә мин эшләдемме аз? — дип сикереп тора Яз.— Мин барлык карларны эреттем, басуларга иген чәчтем, кошларны чакырып кайтардым, агачларны яфрак ярдырдым, болыннарны чәчәккә күмдем. Арада иң матуры да, иң булдыклысы да мин! — дигән ул.

—        Ай-яй,— дигән Җәй,— мине тыңлагыз әле, мин дөньяны яшеллеккә күмәм, чәчәкләр үстерәм, игеннәрне өлгертәм, җимешләрне пешерәм. Әллә мин иң матурыгыз түгелме?

—        Артык күп түгел минем эш,— ди тыйнак кына Кыш.— Мин җирне ял иттерәм, киләсе уңыш өчен карлар ташыйм, дөньяны ап-акка буйыйм, балаларны чана, чаңгы шуарга чакырам. Мин дә ямьсез түгел. Минем чыршыларымны, кар бөртекләремне, мамык бәсләремне яраталар.

Тыңлап-тыңлап торган да Кояш, бүләкне бу дүртәүнең берсенә дә бирә алмаган. Йолдызларны ул күккә сипкән. «Әнә барыгызга да!» —дигән.

Йолдызларны елның бер фасылы да үзенә ала алмаган. Алар һәрвакыт — яз да, җәй дә, көз дә, кыш та балкып яналар.

Татар халык әкияте