Татар халык ашлары
Татар халык ашлары бик тәмле һәм файдалы.
Татар халкы бик борынгыдан ук аш-су әзерләргә оста булган, тәмле, оригиналь ашлар пешергән. Милли ашларның үзенчәлеге халыкның тормыш рәвешенә бәйле булган. Татар аш-су осталары бик күп төрле ашамлыклар уйлап тапканнар. Бәйрәм табыны ризыклары арасында ниндиләре генә юк. Зур табыннарга чәкчәк, кош теле, гөбәдия, өчпочмак, бәлеш ише нигъмәтләрне куймый калмаганнар. Көндәлек тормышта коймак, белен, төрле кабартмаларны токмач салынган ит шулпасы белән ашаганнар. Сабантуй бәйрәменә алдан ук каз каклаганнар, казылык ясаганнар.
Чүбәрәк
Урыслар аны телләренә яраклаштырып "чебурек" ди. Чынында бу майда кыздырылган сумса Кырым татарларының милли ризыгы. Чын чүбәрәк төче камырдан әзерләнә. Эченә төрле тәмлеткечләр мулдан салынган һәм ваклап туралган ит, бәлки сыр салынырга мөмкин.
Чүбәрәк
Башта камырын әзерлибез. Онны илибез, аңа 5-6 тамчы сыек май кушабыз. Кул белән он белән майны әйбәтләп уалыйбыз. Бер йотым суда яхшылап чеметеп алынган тозны эретәбез. Онга башта тозлы суны, соңыннан гади суны әкренләп кушабыз. Камырыбыз йомшак булырга тиеш түгел. Камырны түгәрәкләп полиэтиленга төреп куябыз. Ярты сәгать чамасы торып торсын. Камырны бәрәңге пешкән суда да басырга була. Аңарчы чүбәрәкнең эчен әзерли торабыз. Вак итеп суганны, итне турыйбыз, тоз, борыч, төрле укроп кебек хуш исле үләннәр салгач, әйбәтләп болгатабыз. Соңыннан куе каймак хәленә кергәнче ит шулпасы өстибез. Шулпа артык күп булырга тиеш түгел, югыйса, чүбәрәк эче пешеп җитмәгән кебек тоелыр. Әзерләнгән итнең өстен каплап ярты сәгатькә суыткычка куеп торырга кирәк булыр. Ул арада камыр эшен дәвам итик. Камырны учка сыярлык, урта зурлыктагы тавык йомыркасы кадәр кисәкләргә өзеп бүлгәләргә. Түгәрәкләп баскаларга да, 1-2 миллиметр калынлыкта җәяргә. Түгәрәкләп җәелгән камырның бер ягына әзер эчлек салырга. Ит камыр кырыена барып җитмәскә тиеш, соңыннан читләрен ябештерерлек булсын. Җәелгән камырның эчлек салынмаган ягы белән тигезләп капларга һәм чәнечке белән басып чыгарга. Баскалап ябештереп, махсус җайланма белән кисәргә дә була. Чүбәрәк ясалган арада тирән табага майны кыздырырга куябыз. Әзер чүбәрәкләрне яхшылап кызган майда пешерәбез. Башта бер ягын, аннан соң икенче ягын кызартып алабыз. Кыздырылган чүбәрәкләрне сөлгегә куеп артык маен сеңдереп алабыз. Кайнар килеш ашаганда гына чүбәрәк искиткеч тәмле була. Чүбәрәк янына помидор суы яки әйрән бирергә була.
500 г онга: 300 г турылган ит, 150 г суган, сыек май, тоз, кара борыч, ит шулпасы.
Чөгендер салаты
Пешкән чөгендерне һәм алманы кабыгын чистартып угыч аша уабыз. Чикләвекне дә кабыгыннан чистартып ваклыйбыз. Барысын бергә кушабыз һәм майонез салып болгатабыз. Табынга куяр алдыннан салат өстенә ваклап туралган яшел үләннәр сибәбез. Бу салатны уылган сарымсак кушып та ясарга була.
4 кызыл чөгендергә: 4 алма, 16 әстерхан чикләвеге, 8 аш кашыгы майонез, яшел үләннәр.
татар халык ашлары
Чүлмәк бәлеш
Чүлмәк бәлеш
"Шатлык" салаты
татар халык ашлары
Күптермә
Борчак күптермәсе
Балык салаты
татар халык ашлары
Умач
Умач
Кишер, алма һәм яшел борчаклы салат
татар халык ашлары
Кабартма
Кабартманы сөт белән майлы азрак салган ачы камырдан пешерәләр. Кабартманы кәстрүлдә майда йөздереп, мичтә майлы табада, майламыйча гына да пешерергә мөмкин.
Майда пешерелгән кабартма.
Ачы камырны 80-100 г чамасында бүлеп, 1,5-2 см калынлыкта җәяләр дә тактага яки тастымалга кабартырга куялар. Кабартманы кәстрүлдә яки табада, кайнап торган майда, әйләндерә-әйләндерә кыздырып пешерәләр. Кабартма кызарып һәм кабарып пешәргә тиеш. Әзер кабартманы кәстрүлдән тишекле чүмеч белән, табадан чәнечке белән алып, табынга кайнар килеш бирәләр. Кабартманы каймак, повидло яки варенье белән ашыйлар.
Мич кабартмасы
Ачы камырны 80-100 г чамасында бүлеп, 1,5-2 см калынлыкта җәяләр, тактада яки тастымал өстендә кабарталар. Аннары, кайнар майлы табага тезеп, мичкә куялар һәм, тигез кызарсын өчен, кузгаткалап торалар.
Кабартманы атланмай белән майлап, табынга кайнар килеш чыгаралар һәм атланмай, каймак, варенье белән ашыйлар, кайчагында ипи урынына да бирәләр.
"Сәламәт булыгыз" салаты
Чи яшелчәләрдән кишер, кыяр һәм алманы әйбәтләп юып, кабыгын чистартабыз. Кыярны юка итеп токмачлап турыйбыз, алманы һәм кишерне угыч аша уабыз. Салат яфракларын сайлап алып юабыз һәм юка тасмалар итеп турыйбыз. Яшелчәләрне савытка салып, тоз, шикәр комы сибәбез, лимон согы (яки алма серкәсе, яисә сыек лимон кислотасы) салабыз. Боларның барысын да каймак салып, ипләп кенә болгатабыз һәм салат савытына тау итеп өеп куябыз. Помидорларны юып, юка телемләп турап, салатны бизибез.
2 кыярга: 2 кишер, 1 алма, 2 зур булмаган помидор, 100 г яшел салат яфраклары, 200 г каймак (1 тулы стакан чамасы), ярты лимон согы (яки 1 бал кашыгы алма серкәсе), 1 бал кашыгы шикәр комы, тәменчә тоз.
